2- آیا اطلاق لفظ امام بر ولی فقیه براى این جهت بوده است که نظریّه ایشان (آیت الله خمینی) در ولایت فقیه، بعینه به مثابه ولایت امام است؟ باز هم بر فرض قبول این نکته، عنوان امام را در برابر امام زمان به خود دادن، و در برابر وجود آن حضرت و استمداد از فیوضات ظاهریّه و باطنیّه او این معنى تمام نمىشود. چه منافات دارد که: ولىّ فقیه در مقدار ولایت و در سعه محدوده امارت خویشتن به اندازه ولایت امام باشد ولى معذلک نائب از او باشد، نه خود او. مگر محال است نیابت نائبى به قدر قدرت منوبٌ عَنْه باشد؟![2]
گسترش اوامر ولائیّه ولىّ فقیه گرچه در محدوده و به قدر گسترش اوامر ولائیه امام معصوم است،[3]اما حکومت ولىّ فقیه، هم میزان و همطراز با حکومت و ولایت امام نیست. زیرا این نصب از جانب امام است، و منصوب حتماً در تحت ولایت نصب کننده مىباشد.
عبارت فَإنِّى جَعَلْتُهُ حاکِماً «پس من او را براى شما حاکم قرار دادم!» مىرساند که ولىّ فقیه منصوب از ناحیه امام معصوم و در تحت ولایت او است.[4]
در منطق شیعه، در زمان غیبت امام، امامت اختصاص به او دارد، و ولىّ فقیه در تحت ولایت او مىباشد و نمىتواند تشریعاً و تکویناً کارى را از نزد خود بالاستقلال انجام دهد. نمىتواند به خود «امام» بگوید. اگر نیابت خصوصى او به اثبات رسید، وى نائب خاصّ است و گرنه نائب عامّ.[5]
3- اگر کسی بگوید: در جائى که به یک پیشنماز مسجد، امام جماعت گفته مىشود، چرا به یک رهبرى اینچنین دلیر و پیشتاز نتوان امام امَّت گفت؟! می گوییم:
در روایات وارده از ائمّه معصومین- سلام الله علیهم أجمعین- إطلاق لفظ امام براى خصوص دوازده امام است به خلاف امام مضاف مثل امام جماعت و امام جَیْش که در آن اصطلاحى نیست و به همان معنى لغوى باقى است.
ما بسیارى از الفاظى داریم که در اصطلاح از معنى لغوى عدول کرده و استعمالش در غیر معنى اصطلاحى، مُحَرَّم است همچون لفظ «أمیر المؤمنین» که از جهت لغت مىتوان به هر کس که بر مؤمنین امارت داشته باشد أمیر المؤمنین گفت، اما اصطلاحاً (اصطلاحى که بنیاد گذارندهاش خود رسول الله است) به هیچ یک از أئمّه طاهرین حتَّى بر حضرت بقیّة الله تعالى فى الارضین استعمال این کلمه حرام است. و فقط از ألقاب خاصّه «على بن أبى طالب» است علیه أفضل الصلوة و السّلام. و همچون لفظ بَقیَّةُ اللهِ، و المَهْدِىّ، و صاحب الزَّمان که لغةً استعمالشان براى أفراد متّصف به این أوصاف بلامانع است اما در اصطلاح امامیّه و شیعهاى که مذهبش را از إمامان أخذ کرده است جایز نیست.[6]
مکتب شیعه امامیّه اثنا عشریّه، امام زمان را امام و زنده مىداند. دو شمشیر در یک غلاف جمع نمىشوند. و ما در برابر امام زنده شرمسار خواهیم بود که از زمان رسول الله تا به حال وى را امام بدانیم و خداى ناکرده در عمل او را کنار بگذاریم و این نشان و علامت خاصّه او را به خود ببندیم.[7]
- مباحث تاریخی: در عرف شیعه به مجتهدین عظام که داراى مقام فقاهت و عدالت و مقام جامع الشَّرائطى هستند القابى را مثل نائب الإمام و أمثاله إطلاق مىکنند و مطلق لفظ امام اطلاق نمی شده است در مجلّه حوزه چنین آورده است:
به مرحوم کُلینى «ثقةُ الإسلام» مىگفتهاند، به این خاطر که وى در حفظ و نگهدارى آثار اهل بیت و احادیث متبحّر بوده است. به میرزا حسین نورى، شیخ عبّاس قمّى، «محدِّث» و به مرحوم صدوق «رئیس المُحَدّثین» مىگفتهاند. به مرحوم سیّد محمّد مهدى طباطبائى به خاطر گستردگى علم و دانش، لقب «بَحْرُالعلوم» داده بودند. مرحوم حسن بن یوسف حِلِّى از جهت جامعیّت در کمالات مختلف و دانش فقهى و کلامى بسیار به «علَّامه» اشتهار داشته است.
مرحوم طَبْرِسى صاحب «مجمع البیان» به «أمِینُ الإسلام»، مرحوم اردبیلى به «مُقَدَّس»، مرحوم شَفْتى به «حُجَّةُ الإسلام»، شیخ طوسى به «شَیْخُ الطَّائفة»، صاحب «کفایه» به «آخوند» و أبو القاسم نجم الدین جعفر بن محمّد صاحب «شرایع» به لحاظ تحقیقات عمیق و تیزبینى در مسائل فقهى به «مُحَقِّق» شهرت یافتهاند.[8]
ملاحظه مىشود که هیچ یک از ایشان ملقّب به «امام» نبودهاند حتّى شیخ مفید که در ریاست علمى و کلامى و پیشوائى او در نزد شیعه و عامّه جاى خلاف نیست، و حتّى سیّد مرتضى و سیّد رَضىّ با آن ریاست ظاهریّه دنیاویّه و احترام و مکانت نزد خلفا و سعه اطّلاعات علمى و تقواى بى نظیر و شرح صدر و آقامنشى مختصّ به خود.[9]
عجیب آنکه لقب «علم الهدى» را به سیّد مرتضى در خواب، امام زمان دادهاند، و لقب «بحرالعلوم» را به سیّد مهدى طباطبائى بروجردى، أعاظم از بزرگان و مقتدایان زمان خودش دادهاند، و معهذا به آنها «امام» نگفتند با آنکه بدون شکّ این بزرگواران از جهت معنى لغوى امام بودهاند و صدرنشین محافل علم و مجالس تدریس.[10]
علامه طهرانی نوشته اند: بارى احدى از علماى شیعه را سابقه تلقیب به لقب امام سراغ نداریم غیر از مرحوم مغفور حضرت آیة الله حاج شیخ محمّد حُسَین آل کاشف الغطاء که وى از معاصرین طبقه پیش از حقیر مىباشد و گرچه حقیر خدمتش در نجف أشرف تتلمذ ننمودهام ولى وى در ردیف و طبقه اساتید حقیر به شمار مىآید.
وى از لحاظ علم عربیّت و أدبیّت و فقه و عرفان و فلسفه و تفسیر و تاریخ و کلام بالاخصّ دفاع از حریم تشیّع یگانه روزگار بود. داراى قلمى راستین و متین و صاحب لسانى قوى در خطابه و تدریس بود. وى از نوادگان مالک أشْتَر نَخَعى مصاحب حضرت أمیر المؤمنین علیه السلام بود.
در زمان حیات خود مدرسهاى مستقل در نجف أشرف داشت، و مرجعیّت بسیارى از عرب و اندکى از عجم به وى محوّل گشت.
در خطابههاى درجه اوّل و مجالس و محافل دورهاى مسلمین که به نام مجمع و مجتمع و سمینار میان مسلمین در دنیا تشکیل مىشد او حقِّ تقدّم و ریاست بر همگنان داشت. و کلامش مؤثّر و خدمتش مقبول مىافتاد.
بالجمله در یکى از محافل مصرى که بدان صوب حرکت کرد مصریان از روى علم و تعمّد و به خاطر شکستن مقام عظمت و عصمت امام در نزد إمامیّه به وى که شخص اوّل و مرجع تامّ و تمام عرب و داراى زبان مادرى عربى بود لقب امام دادند. و ورود او را به مصر با کوشش هر چه تمامتر در رسانهها و رادیوها و روزنامهها و مجلّات به نام «امام کاشِف الغِطاء» به گوش اهل مصر و سایر کشورها و جهانیان رسانیدند و از او نهایت تجلیل و تکریم را به عمل آوردند.
وى هم غافل از این نیرنگ که مقصود علماى مصرى، عنوان امام به معنى مطلق پیشوا نیست که خودشان غالباً در برابر اکابرشان به کار مىبرند، بلکه مىخواهند عنوان امامیّه و امامت را در ایشان بشکنند و خرد نمایند. سال بعد- یا دفعه بعد- که آن سمینار در مصر تشکیل یافت، مصریان یکى از عالم نمایان نجف اشرف را که به ارتباط با دستگاه کم و بیش مشهور و مردى اهل دنیا بود و از دروغ گفتن هم دریغ نداشت ولى داراى اطّلاعات نسبةً خوب، و اهل محاوره و خوش زبان و از عجم بود، به عنوان عالم شیعه دعوت کردند. او هم به سمت مصر عزیمت کرد و باز هم در این بار به مانند کاشِف الغِطاء او را به «امام» ملقّب نمودند و در تجلیل و تکریم او با لفظ امام دریغ ننمودند تا مجالس و محافلشان خاتمه یافت.
و به همه نشان دادند که: این مرد که بهره عالى از علم و عمل و تقوى ندارد امام شیعه است. بنابراین امامان شیعه که در تواریخ ذکرشان آمده است، و جمیع شیعیان به عنوان مقتداى معصوم از آنها تبعیّت مىنمایند از کجا که مثل این امامان نباشند؟! غایة الامر بواسطه بُعْدِ تاریخ، صبغه طهارت و نزاهت و عصمت به خود گرفتهاند. و به عبارت عامى: آب ندیدهاند ولى شناگر قابلى بودهاند.
ما عین این اتّهامات را نسبت به أئمّه طاهرین- صلوات الله علیهم أجمعین- در کلمات أحمد امین مصرى مىیابیم.
عارفان دانستند که مرحوم کاشف الغطاء با آن فهم قوى و ذکاء و بصیرت نافذ در این امر اشتباه کرد و با برچسب عنوان «امام»، مکتب را فروخت. و آنچه را که در کتابهایش از آن دفاع مىکرد با مجرّد تلقّى و قبول این لقب تو خالى، همه را به باد فنا سپرد و در کوران تند امواج تیّار آراء و اهواء شیاطین مصرى سنّى مذهب، شخصیّت خود را هم در برابر شخصیّت امام همطراز نمود.
پس از کاشف الغطاء هم دیدیم بعضى از علماء که مرجعیّت فى الجمله پیدا نمودند، و مدرسهاى ساختند تابلوى آن مدرسه را به «مدرسة الإمام ....» مزیّن فرمودند، و در اینجا که طبعاً میدان تسابق و مغالبه مىباشد بعضى در پشت رسالههاى خود به نام «الإمام الاکْبر» طبع زدند.[11]
آیت الله سیدمحمدمحسن حسینی طهرانی نقل کردند: در سفری که من به لبنان داشتم با یکى از دوستان آیت الله موسی صدر به نام دکتر محمّد قَصیر که با توجه به مسائلی که براى ما نقل مىکرد تقریباً مىتوانم بگویم از حواریّون ایشان بود ، دیدار داشتم و من خیلى مشتاق بودم و خیلى از او سؤال مىکردم که از ایشان هر چه مىدانى بگو و من هم این مطالب را نوشتم. من از او سؤال کردم: آقا! راجع به این «امام موسى» گفتن به ایشان، شما مطلبى ندارى؟ گفت: اتفاقاً چرا، گفت: یک قضیّهاى که براى خود من خیلى عجیب است و من بعد با ایشان هم این قضیّه را در میان گذاشتم، همین بود. مىگفت: قبلًا به ایشان امام موسى نمىگفتند. یک روز ایشان به من مىگفت:- حالا پیشبینى مىکرد یا اینکه چه زمینهاى بود- مىگفت که: دکتر! به نظر من اطلاق امام بر غیر از دوازده معصوم حرام است. این عین عبارت ایشان بود. اطلاق امام گفتن بر غیر از دوازده معصوم حرام است. ایشان مىگفت: بعد از یک مدّت گذشت ما دیدیم به خود همین آقاى صدر دارند امام موسى مىگویند و من خیلى تعجب کردم. مىگفت: یک روز رفتم به ایشان گفتم؛ گفتم: آقا! شما که مطلب را این طور مىگفتید، الآن دارند به شما مىگویند. ایشان گفت: کار از دست ما در رفته، کار از دست ما بیرون آمده. به این عبارت ایشان مطرح کردند.[12]
- سوء استفاده از اطلاق لفظ امام بر آیت الله خمینی:
حالا از إطلاق لفظ امام در زمان حیات آن مرحوم گذشته، بعد از ممات نیز مىخواهند از این لقب سوء استفاده کنند، و به گفتار وى أبدیّت ببخشند و فتاوى و آراء او را جاودانى کنند.
این طرز مشى، غلط است. آرى در جرأت و بلندى همّت و استقلال فکر و از خود گذشتگى و نهایت نگرى و امثالها هر چه بخواهند بگویند و بنویسند کم است. او- رحمة الله علیه- حقّاً و حقیقةً در این امور اسوه و الگو بود، اما مثلًا در بازى شطرنج و آزادى موسیقى مبتذلانه که صدا و سیما پخش مىنمود و أمثالهما دیگر نمىتوان به فتواى او ابدیّت بخشید. این سَدِّ باب اجتهاد مىگردد، و مانند سنّیها بالاخرة سر از وهّابیگرى در مىآورد. «آیة الله خمینى» جائز الخطا بود. در فتوایش صحیح و سقیم وجود دارد. در صحیحش مأجور و در سقیمش امره الى الله. ما را توان آن نیست که به فتواى وى ابدیّت بخشیم، و مانند رأى امام صادق علیه السلام که معادل کتاب است تا روز قیامت بر آن استناد کنیم.[13]
امروز قبر آیة الله خمینى قدس سره را با تشکیلات و صحن و رواق و مسجد و کتابخانه و غیرها مىسازند. اینها مهمّ نیست و نگران کننده نیست. جاى نگرانى آنجاست که خداى ناکرده یک زیارت نامه مفصّل بنویسند و به عنوان «امام» و با نام و نشان «امام امَّت» بدانجا نصب کنند، و آن امام نیز در ردیف و در میزان حضرت امام رضا علیه السلام قرار گیرد. و این مطلب براى نسل آینده تاریخ تشیّع را عوض کند.[14]
- به شبهه افتادن افراد ضعیف العقل و کودکان در مورد تعداد امامان
امروزه در کتابهاى درسى بچّهها مىنویسند: امامان دوازده نفرند، و امام دوازدهم زنده و غائب است، و از طرفى مىنویسند: «امام خمینى» چنین و چنان. چند بار این بچّهها از خود من پرسیدهاند که امامان دوازده نفرند، غَلَط است. باید نوشت سیزده نفر. و حقّاً من در جواب آنها فرو ماندهام.[15]
در بسیارى از خانوادهها بخصوص افراد کم اطّلاع، ایشان را در ردیف سایر ائمّه علیهم السّلام و بعنوان یک فرد از آنان قلمداد مىکنند.
نویسنده خود در اینجا اعتراف مىکنم که با بسیارى از این گونه خانوادهها و بخصوص اطفال آنان که برخورد کردم این مسأله را مشاهده نمودم!![16]
- پیامی مبنی بر عدم استفاده از لفظ امام برای غیرمعصوم در حکایتی که مرحوم نوری[17] برای علامه طهرانی نگاشتند. متن نامه مرحوم نوری:
بسم الله الرحمن الرحیم
یا بقیَّة الله أدْرِکنا
در ماه مبارکى که در لندن بودم ظاهراً روز 16 ماه رمضان بود که مستخدم ساختمان آمد گفت سه نفر آمدهاند با شما کار دارند. من آمدم طبقه پائین که قسمت پذیرائى بود. دیدم سه نفر جوان هستند. دو نفر در سنِّ حدود 22 یا 23 سالگى و یک نفر تقریباً 28 ساله.
نشستیم به صحبت. آثار صلاح در آنها ظاهر بود، بعد گفتند: آمدیم از شما قرآن بگیریم ببریم بخوانیم. در لندن که قرآن در کتابخانه و کتابفروشیها نیست. من سه تا قرآن آوردم به آنها دادم، خداحافظى کردند و رفتند.
مقدارى که رفته بودند آن جوان بزرگتر برگشت دم در به من گفت: ما فردا شب با حضرت أبى عبد الله علیه السلام ارتباطى داریم، شما کارى ندارید، سفارشى، سوالى؟!
گفتم: این دیدار چگونه است؟! چطور ممکن است؟!
گفت: خودت مىدانى، به دل ما افتاد که به شما بگوئیم. خواست برگردد، من گفتم: شما اگر مىخواهید سؤال کنید، راجع به انقلاب ایران سؤال کنید (سالهاى اوائل انقلاب بود) که چه خواهد شد و چگونه مىشود؟!
گفتند: ما آن را هفته گذشته از حضرت أمیر المؤمنین علیه السلام پرسیدهایم، شما چیز دیگر بپرسید!
من گفتم: راجع به ظهور حضرت ولیّعصر- أرواحنا فداه- و زمان ظهور سؤال کنید! وانگهى اگر سؤال از ایشان است من یکى دو مطلب را در نظر مىگیرم، شما جواب آنها را بپرسید! رفتند، چند روز دیگر که من در همان مجمع مشغول سخنرانى بودم دیدم هر سه نفر با هم آمده در گوشهاى نشستند من زودتر تمام کردم آمدم نزد آنها، صحبت شروع شد. در ضمن من از سوالها پرسیدم.
گفتند: در مسأله ظهور فرمودند: همان است که در اخبار و احادیث هست. اختیار و علم او در نزد خداوند متعال است. و سوالهاى دیگر که در ضمیر گرفته بودم تقریباً جواب مساعدى آورده بودند.
و به من گفتند: به شما سفارش کردند که به آقاى خمینى نگوئید: «امام خمینى» بگوئید: «نائبُ الإمام» یک همچو چیزى و یک دعاء مختصرى هم به من دادند که بخوانم، و یک موضوعى بود گفتند: که گفتهاند به شما بگوئیم و او را به کسى نگوئید و گفتند.
من گفتم: خوب، شما فرمودید: راجع به انقلاب از حضرت أمیر المؤمنین علیه السلام پرسیده اید! حضرت چه فرموده اند؟!
گفتند: ما پرسیدیم، حضرت فرمود: ما پرچم توحید یا پرچم لا اله الّا الله (تردید از من است) را در ایران زدهایم، منتهى براى مردم ایران امتحان هایى پیش خواهد آمد تا چه کنند!
گفتم: ارتباط شما چگونه است؟! و چطور ارتباط پیدا مىکنید؟!
گفت: ما استادى داریم که او رابطه را درست مىکند، بعد وقت او را به ما ابلاغ مىکند. گفتم: چگونه مثلًا؟! و او کجاست؟! طفره رفتند بیش از این نگفتند یا گفتند نمىتوانیم بگوئیم. وقتى خواستند بروند، گفتم: ملاقات بعدى چه وقت باشد؟!
گفتند: نمىدانیم! چون ما اختیار در دست خودمان نیست. اگر به ما بگویند: بروید آفریقاى سیاه ما فوراً حرکت مىکنیم، همان طور که در اینجا (لندن) به اختیار خود نیامدهایم. خلاصه خداحافظى کردند و رفتند و دیگر هم تشریف نیاوردند.
این بود آنچه از این ملاقات به خاطرم مانده است. و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته
. البتّه در غالب سؤال و جوابها آنکه مسنّتر بود با من صحبت مىکرد و آندو نفر دیگر کمتر حرف مىزدند.
الاحقر حسن نورى[18]
محسن علیگو
- [1] امام شناسی ج 18 ص 208 و 209
[2] - همان ج18 ص221
[3] - همان ص 219
[4] - همان ص 219
[5] - همان ص 219
[6] - همان ص 229
[7] - همان ص 229
[8] - همان، ص 209 به نقل از شماره 2 و 3 از سال نهم (خرداد و تیر و مرداد و شهریور) سال 1371 و شماره مسلسل 51 و 52 از مجلّه حوزه: یادواره صدمین سال درگذشت میرزاى شیرازى ص 367
[9] - همان، ص 209
[10] - همان، ص 217
[11] - همان، ص 214 الی 217
[12] - متن سخنرانی های شرح حدیث عنوان بصری مجلس سی و چهارم ص 840 الی 841 از روی نرم افزار کیمیای سعادت با تصرف و تلخیص
[13] - امام شناسی ج18 ص222
[14] - همان ص 230 الی 231
[15] - همان ص230
[16] - اسرار ملکوت ج1 ص202
[17] - ایشان به عنوان نمایندگى و تبلیغ از ساحت حضرت آیة الله العظمى حاج سید محمّد رضا گلپایگانى- رحمه الله علیه- به لندن رفته و مدّتى در آنجا اشتغال داشتهاند.
[18] - امام شناسی ج 18 ص212 الی 214
لذا باعث اوقات تلخی مردم نمی شود !
1mohsen.blogfa.com