یا لطیف

تغییر ارزش ها در ایران

"اِنَّ اللّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَومٍ حَتّیَ یُغَیِّروا ما بِاَنفُسِهِم"

انگیزه های مردم برای انقلاب بطور کم و بیش پنهان و نه چندان آشکار اهداف و ارزش ها ، آنها را شکل می دهد که به تدریج در خواسته های آنها و رهبرانشان ظاهر و نهایتا در قانون اساسی نیز منعکس خواهد شد . بدین ترتیب یک نظام ارزشی جدید پایه ریزی می گردد که عناصر مهم آن از بین رفتن بی عدالتی و نابرابری ،استبداد، وابستگی و تمایل بیشتر به مذهب ، ایثار و انسجام می باشد . در مقابل این نظام ارزشی ، نظام ارزشی قدیمی شاهانه وجود داشت و ریشه های آن در جامعه و در همه اقشار کم و بیش قوی بود. عناصر اصلی این نظام را تمایل به برتری جوئی ، جاه طلبی و کسب منزلت ، از طریق نمایش ثروت و قدرت ، مصرف گرایی ، فردگرایی در جامعه تشکیل می داد که علت اصلی همه اینها نظام نا برابر جامعه و تفاوت طبقاتی زیاد بود . این نظام را امام خمینی (ره) " طاغوت" نامیدند.

فرایند تغییر ارزشها

این دو نظام ارزشی در بعد از انقلاب اسلامی در ایران به مقابله با هم پرداختند . در حالی که پیروان نظام ارزشی حاکم در سرکوبی شاه موفق ظاهر شدند و خواسته هایشان در جامعه تبدیل به هنجار گردید ، اما نظام ارزشی شاهانه به آرامی در پی فرصت مقابله بود و هریک نیز ابزارهایی در اختیار داشتند

 ابزار های نظام ارزشی قدیم استفاده از گروهک ها و روش های زیرزمینی و غیر رسمی با حمایت کشورهای مختلف بود و از مهمترین ابزار انقلابیون :

·        رسانه های جمعی

·        سازمان های دولتی

·        روش های سنتی و مذهبی تاثیر گذار

·        پایگاه مردمی

اما بعلت عدم تخصص ، از ابزارهای 1 و 2 به نحو مطلوب استفاده نگردید . ولی سه عامل دیگر با اتحاد یک نیروی هنجاری در جامعه ایجاد نمود که انقلابیون را به اهداف ارزشی خود می رساند. تغییرات ارزشی و فرهنگی همواره نرم و تدریجی می باشد . ظاهر مردم جزئی از این تغییرات بود، افرادی که نماز نمی خواندند ، مهر و جای نماز و تسبیحشان را به نمایش می گذاشتند ، وسایل منازل نیز تغییر کرد  مبلها و صندلی ها به پشتی ها تبدیل شد و.... اما تحول ارزشها بسیارعمیقتر از این تغییرات ظاهری بود.

عوامل موثر بر تغییر ارزشها

{قال رسول الله : الفقر و فخری} در اوایل انقلاب فقرچیز بدی نبود ، فقرا از خود خجالت نمی کشیدند و نیازی نبود برای حفظ آبرو به هر دری بزنند و پولی برای خریدن کالاهای مصرفی که معیار ارزیابی احترام و آبروی آنها در جامعه را فراهم می آورد را حتی از راه نامشروع بدست آورند . می توان گفت در نظام ارزشی جدید ثروت در آن ارزش و جایگاهی نداشت و حتی ثروتمندان جرات نمایش ثروت و قدرت خود را نداشتند ، این هنجارتوسط رهبران جامعه به هنجار درونی تبدیل شده بود و این فرهنگ در بین مردم نهادینه گردید بطوریکه هر کس از این هنجار پیروی نمی کرد در یک اجبار اجتماعی واقع می شد و با روشهای غیر رسمی مجازات می گردید . این تغییرات ارزشی ناشی از مبارزه رهبران انقلاب در مقابل نا برابری ، جاه طلبی، نمایش ثروت و ... با همراهی توده مردمی که کاملا منسجم و ایثار گرانه در کنار رهبران این نهضت به ایستادگی برخواستند . بدیهی است که می توان این انقلاب را یک فرایند اجتماعی توصیف نمود که به معنای جریان مداوم یک سری حوادث ، پدیده ها و کنش هایی است که در مجموع ، به تغییر اجتماعی می انجامد .

 

ویژگی های تغییراجتماعی این است که در جمع ودرتعامل مجموعه ای از عوامل قابل جستجو است و ایجاد تغییرات ساختی در طی زمان شناخته شده با حرکت پیوسته و مداوم تحت تاثیرعوامل مختلف در صورت های مختلفی روی خواهد داد .

معادله تغییر = از.......... به................ با ............... برای ...............

از  وضعیت موجود

به  وضعیت مطلوب

با تولید سیستم های رفتار ساز

 برای  رسیدن به اهداف

 

تاثیرات اجتماعی جنگ

پس از تثبیت نظام سیاسی حمله متجاوزانه و ناجوانمردانه کشور همسایه به خاک ایران که در ابتدا با مقابله مردم محلی روبرو شد و پس از آن با بسیج مردمی که غالب آن را جوانان تشکیل می دادند برای مقابله با متجاوزان روانه جبهه ها شدند . با تشکیل بسیج مردمی دفاع از وطن به یک ارزش اجتماعی تبدیل شد و عوامل درونی شدند . در نظر اول این ارزش ، هدف واحد و مشترک ، و گام بعدی  وجود رهبری آگاه و متنفذ در پایگاه مردمی و سوم تاثیر توجیه مذهبی .  معمولا در اتفاقات مشابه در سایر کشور ها کشته شدن سربازان باعث نارضایتی خانواده ها از نظام حاکم را در پی دارد اما در کشور ما اعتقادات مذهبی باعث تغییر نوع نگرش به زندگی و هدف از زندگی شد . در نتیجه سیل عظیمی از مردم از همه اقشار حتی به ظاهر مدرن و غیر حزب اللهی برای حضور در جبهه و یا مشایعت رزمندگان حاضر می شدند .

تغییرات اجتماعی پس از جنگ

بعد از رحلت امام خمینی (ره) ، با انتخاب بجا و شایسته مقام معظم رهبری ، که تجربه پیشین سیاسی ایشان در نقش ریاست جمهوری بود ، خلا رهبری در جامعه برطرف شد . سپس آقای هاشمی رفسنجانی با توجه به سوابق درخشان در عرصه قبل و بعد از انقلاب در انتخابات بعنوان ریاست جمهوری ایران برگزیده شدند ، اهداف آقای هاشمی با شعار جهاد سازندگی ارائه یک کشور اسلامی پیشرفته بود . ایشان و دیگر همفکرانشان به فکر تغییر در مسیر کشور گامهایی برداشتند من جمله ؛ استفاده از افراد متخصص ، انعطاف پذیری در الگوها ، کاهش کنترل و نظارت دولت بر بخش اقتصاد .

 

چگونه می شود تغییر اساسی ، اما آرام و بی سر و صدا در نظام اجتماعی به وجود آورد و آن را به طور نامحسوس دگرگون کرد ؟

این کار را فقط می توان از طریق تغییر ارزشها انجام داد .

گفته شد بعد ازانقلاب یک نظام ارزشی انقلابی مذهبی به مقابله با نظام شاهانه برخاست و در این مسیر نسبتا موفق بود در نظام ارزشی قدیم ( شاهانه ) ریشه هایی از نمایش ثروت ، قدرت، مصرف گرایی و غیره دیده شد که باعث برانگیختگی در مردم گردید . تحقیقی در سال 1371 انجام گرفت ( منبع کتاب توسعه و تضاد استاد رفیع پور )  با 314 نفر از کارمندان و کارکنان دولت در سطوح مختلف که سنشان در آن زمان 30 سال به بالا بود در این تحقیق تغییر ارزشهای مذهبی و میزان پایبندی مردم به آنها مورد ارزیابی قرار گرفت ( اعتقاد به دین ، علاقه به روحانیت ، عیب بودن عدم رعایت حجاب و احترام به خانم های چادری در سال های 1365 ، 1371 و 1356 ) اعتقاد به دین در سال شصت و پنج 89.3% ، درسال هفتاد و یک 43.2% و درصورتی که  قبل از انقلاب ( سال 1356 ) 21.9% بوده است . برای رویت ادامه تحقیق می توانید به منبع ذکر شده مراجعه نمایید . این تغییرات اجتماعی که ناشی از تغییر ارزشهاست و مسائل کنونی که در جامعه ما گریبانگیر مسئولین و مردم شده از تغییر ارزشها سمت و سو می گیرد . مسائلی مانند اختلاس ، انحرافات اخلاقی ، رشوه خواری ، تورم ، ولخرجی ، پارتی بازی ، عدم توجه به تولیدات داخلی ، تجمل گرایی ، دلسردی ، آلودگی هوا ، تخریب محیط زیست و ... که یک به یک منشا فرهنگی دارند . یکی از تغییر ارزشها غلبه ارزشهای مادی است . بعد از انقلاب ثروتمندان کمتر جرات نمایش ثروت خود را داشتند چون در آن زمان دارندگی برازندگی نبود ، نتایج تحقیق فوق این نکته را نیز تایید می کند که هفتاد درصد از پاسخگویان معتقد بودند در سال 65 مردم به کسانی که با ماشین های گران و وسایل شیک بیرون می رفتند خیلی کم احترام می گذاشتند اما در سال 1371 آن ارزش تغییر کرده و 62% برای اینگونه افراد احترام زیادی قائل بودند .

سه سوال مطرح می شود که پاسخ آن در این تحلیل میتوان یافت :

·        علت اینکه ثروت به ارزش تبدیل شده است در چیست ؟

·        تبدیل شدن ثروت به ارزش چه عواقبی برای کشور ما خواهد داشت ؟

·   آیا می توان با این مسائل و تغییر ارزشها به سند چشم انداز 1404 در زمان مناسب رسید و یا باید در خودمان تغییری ایجاد کنیم ؟

سید محمد رضا قافله باشی

منابع :

-         توسعه و تضاد ( دکتر فرامرز رفیع پور)

-         جامعه شناسی تغییرات اجتماعی ( غفاری و ابراهیمی )

-         تغییرات اجتماعی ( کیا )

-         مبانی جامعه شناسی ( بروس کوئن )

-         مطالعات فرهنگی ( کریس بارکر )

-         سرطان اجتماعی فساد ( دکتر فرامرز رفیع پور )

-         مبانی سازمان و مدیریت ( رضاییان )